Memlekettik tildegi óleńder

Otan. El

El men eldiń túbi bir, er men erdiń tilegi bir.
Azdyń atasy bir, kóptiń batasy bir.
Jigit – kúıeý
Otaý úı – ońasha bas.
Baı bolatyn jigit aıyrbasshyl keledi,
Adam bolatyn jigit aǵaıynshyl keledi.
Erdiń eri – egeýdiń synyǵy.

Qyz – qalyńdyq

Apamdy kim alsa, jezdem – sol.
Qyz ósirdim, boı jetti, erine ketti.
Ul ósirdim er jetti, úıine ketti.
Qyzdy tanys alady,
Tanys almasa, qonys alady.
Qyzdy kim aıttyrmaıdy, qymyzdy kim ishpeıdi.
Jyrshy qyzǵa syrshy kúıeý.

Jaqsy – jaman

Jaqsyny syılasań esinen ketpeıdi,
Jamandy syılasań esigińnen ketpeıdi.
Arǵymaq attyń quıryǵy ári jibek, ári qyl,
Er jigittiń belgisi ári myrza, ári qul.
Jaqsy janyńa joldas,
Jaman malyńa joldas.
Jaqsynyń jasyn surama, júıriktiń aýzyn ashpa.
Jeńim jaman bolsa da, jaǵam jaqsy,
Ózim jaman bolsam da, aǵam jaqsy.
Betim jaman bolsa da, nıetim jaqsy.

Aýyldas – kórshi

Aýyldasyń jaqsy bolsa, aǵaıynyń ne kerek,
Alǵan jaryń jaqsy bolsa, artyq toıyń ne kerek.

Saban bol, shóp bol, shamań kelse kóp bol.


Han – bı

Ata-babasy bı bolǵan, dástúrinshe is qylǵan.
Aryzǵa kelse aldyna ısharatpen tyńdaǵan.
Úlken adam kelgende menmensinip turmaǵan.

Han qasynda ýáziri kóregen bolsa,
Qara jerden keme júrgizedi.

                                                                   


Ata-ana – bala

Alty ul tappaı ana bolmaıdy,
Bes ul tappaı belgili áıel bolmaıdy.

Artynda qyzy qalǵannyń izi qalǵany,
Uly qalǵannyń ózi qalǵany.

Boıdaqty ulym bar deme,
Buqany malym bar deme.

Jalǵyz uly bardyń shyǵar-shyqpas jany bar.

Balań jaqsy bolsa, jerdiń ústi jaqsy,
Balań jaman bolsa jerdiń asty jaqsy.

Balam – balym, balamnyń balasy – janym.

Úıiń úı-aq eken, ishinde oınaıtyn balasy bolsa.
Yqylasty shákirtke sabaqtyń aýyry joq,
Yqylassyz shákirtke ustazdyń táýiri joq.

Ustaz úıretpegendi muqtaj úıretedi.

Úıi qısyq aǵashynan kóredi,
Balasy jaman naǵashysynan kóredi.

Esti bala uıattan qorqady,
Essiz bala taıaqtan qorqady.

Tasty jerde egin bolmas,
Tekti bala tegin bolmas.

Ańsaıtyn bir sátter bar jylǵa bermes,
Aq mańdaıly qyzdar bar ulǵa bermes,
Sur jebedeı mátel bar jyrǵa bermes.

Ulyń jaman bolsa, saby synyq baltadaı,
Qyzyń jaman bolsa, túbi tesik qaltadaı.


Aǵaıyn-týys

Aǵanyń úıi aq – jaılaý, ákeniń úıi keń jaılaý.

Jaqynyńdy jattaı syıla, jat janyńnan túńilsin.

Keńesti jerde kemdik joq,
Keńessiz jerde teńdik joq.

Tiride syılaspaǵan, ólgende jylaspaıdy.

Shyqsaq tóbemiz bir bolsyn,
Jatsaq kórimiz bir bolsyn.

Aǵaıynyń baı bolsa, asaǵanyń maı bolar.
Sáıgúligiń saı bolsa, shapqan jeriń oı bolar.

                                                                              


As-aýqat

Asty kórseń qadir tut, dosty kórseń qurmet tut.

Birdi bólip jegen, jartyny jaryp jegen.

Dosyńnyń asyn qasyńdaı ish.

Esek mingen at suramaıdy, balyq jegen et suramaıdy

Jaqsyǵa berseń asyńdy, jaqsy syılar basyńdy.
Jamanǵa berseń asyńdy, ıtke tastar basyńdy.

Kóje kózińe aıtaıyn, sorpadan sadaǵa ket.

Ókpe ber , baýyr ber, sybaǵamdy táýir ber.

Toıǵan úıge toǵyz bar.

Qoıdyń basy qudanyń asy.

 


Sóz óneri

Ónerliniń qoly altyn, óleńshiniń sózi altyn.

Jaqsynyń sózi dıirmennen shyqqandaı.

Jylamasqa jylaǵan eki kózim, tyńdamasqa aıtylǵan esil sózim.

Kóp sóz – bos sóz, az sóz – ras sóz.

Oryndy aıtylǵan sóz – ornyna qaǵylǵan shege.

Sózdiń jaılaýy da bolady, baılaýy da bolady,
Jaılaýsyz sóz óris almaıdy, baılaýsyz sóz este qalmaıdy.

Sóıleı bilgen bir jaqsy,
İsteı bilgen on jaqsy.
Tigilmegen ishikten qolyńda bar ton jaqsy.

Kósilip shapsa, at júırik,
Sheshilip aıtsa, til júırik.

Nurly-nurly kóńilden nur ketpeıdi,
Aıtyp, maqtap jatýǵa til jetpeıdi.
Kirli-kirli kóńilden kir ketpeıdi,
Ondaı kóńil daq salmaı qur ketpeıdi.

Adam tanymaǵan murattan qalady,
Sóz tanymaǵan ǵıbrattan qalady. 


Aqyl-naqyl

Atańa toqtamasań da, aqylǵa toqta.

Jaqsy iske bara jatsań – qadamyń uzarady.
Jaqsynyń batasyn alsań – talabyń uzarady.

Aǵysy qatty ózenniń ultany taza,
Yrysy bar aýyldyń sultany taza.

Jan saraıyń jaz bolǵaı,
Súısineriń kóp bolyp,
Jek kóreriń az bolǵaı.

Dúnıeni shashatyn kez bolady,
Jambasqa basatyn kez bolady.

Óz qadirin bilmegen, ózgeni syılap jarytpas,
Óz qadirin túsingen, ózgeni jerge qaratpas.

Jaqsy taıdy satpasań – at bolady,
Táýir oıda saqtasań, hat bolady.
Jaqynyńydy dattasań – jat bolady,
Baqyt qonar ómirde sát bolady.

Bórik bastan artyq bolar deımisiń,
Kórik aqyldan artyq bolar deımisiń.

Úılespegen tirlik te irigen sútteı,
Ne dámin tata almaısyń, ne shaıǵa qata almaısyń.

Sý qatsa, muzǵa aınalady, kún batsa – kóz baılanady,
Tirligiń keri ketse, altynyń jezge aınalady.

Baı jomarttyq qylam dese, maldan tabysy bar.
Kedeı jomarttyq qylam dese, onyń da qolǵabysy bar.

Jaqsy bolsa jattyń da ógeıligi sezilmes,
Kóńildi júrse adamnyń kedeıligi sezilmes.

Kól – aqpadym dep armanda,
Ózen – kól qusap tynym tappadym dep armanda.

Ótkel bermes ózen joq, ótetin jerin tap,
Úılespeıtin jumys joq, úılestirer erin tap.

Sý synaptan aýyr bolar deımisiń,
Mys altynnan táýir bolar deımisiń?


Minez-qulyq 

Úlken pyshaq uıalǵanynan ótedi, Qoı kórmegen qýalap júrip óltiredi.

Iire almaǵan urshyqtan kóredi,
Ata almaǵan myltyqtan kóredi.

Qazanǵa – shómish, tabaqqa – qasyq jarasqan.

Jylqyly boldym dep, esegińnen aırylma,
Jıynym bar dep, esebińnen aırylma.

Bireý qarnym toıa ma dep armandar,
Bireý ákim qyp qoıa ma dep armandar.

Jaǵynyp jaqsy bolmaısyń.

Jaman adamnyń basyna is tússe, «ishinde mynaý bar edi» der.

Jamandarǵa olja tússe, bólise almaı qolǵa túsedi.

Palýannyń jamany jyǵylǵan soń taltaıar.

Jaqsy taz basyn jasyrmaıdy.

Otyram dep erinshek óler.

Kóshkende kólik tımegen,
Jetkende minip otyrady.

Jaman qoshqar qoı buzar,
Jaman jigit toı buzar.

Asyqqan atyna teris minedi.

Qatyn kóp bolsa shómishti ıt jalar.

Shaban úırek buryn ushar.

Aman bolsa bul basym, taǵy shyǵar bul shashym.

Qý baıtal eki aıǵyrdy ash qaldyrady.

Qazaq etigin maılaıdy,
Etigi etegin maılaıdy.

Kóshpeli elde aqyń bolsa, kóshe-kóshe qasyńa keler.

Bazarda myń kisi bar, árkim súıgenine sálem berer.

Qyzǵaldaq jemegen qozy armanda ketedi.
Qoryqpas kelin qoı basynan qorqady.

Qazynaly keýdeniń asylyna ne jetsin,
Qudaı bergen minezdiń ashyǵyna ne jetsin.

Periniń qolynan kelmegen, páreniń qolynan keledi.

Syrdyń asyly – syrly keýdede.

Sútsiz qoı – mańyraýyq.

Úıdegi saýdany bazardaǵy naryq buzady.

Eki úıdiń qonaǵy emeksip júrip ash qalar

Keme kelse, qaıyq sýdan ytqyp shyǵady.

Etigi jaman tórge shyqpas

Ájeptáýir án edi, pushyq shirkin qor qyldy.

Saby túbi sary altyn, sarǵaıǵan jeter muratqa,
Sabyrsyz qalar uıatqa.

Sypaıy syryn jasyrmas, Pushyq murnyn jasyrmas.

Alańǵasarǵa ary qula deseń, beri qulaıdy.

Eki tentek elge syımas.


Áıel

Súıemdi qarys qylatyn da áıel,
Jaqyndy alys qylatyn da áıel.

Reńi sulý – súıýge jaqsy,
Minezi sulý – ómir súrýge jaqsy.

Jaqsy áıeldiń balasy da kútýli,
Jumysy da bitýli.

Attyń baǵyna ıesi ortaq,
Erdiń baǵyna áıeli ortaq.
– Quda – jekjat –
Armanyńdy murattaı kór,
Sybaǵany suratpaı ber,
Jekjatty jurattaı kór.

Jaqynyńda jat etpe,
Tabylmaıdy týystas,
Bir sýysqan jýyspas.

Eski quda jaı biler,
At ornyna taı júrer.

İsińdi aıtpa, syılasatyn kisińdi aıt.


Jigit

Ittiń syrttanyn bóri biledi.
Jigittiń syrttanyn syrttaǵy el biledi.

Jaýynnyń jamany – zory,
Jigittiń jamany – qory.
Jigittiń jaqsysy – azamat,
Jylqynyń jaqsysy – qazanat.

Talaby joq jigitti kárige qos,
Joly suıyq jigitti bórige qos,
Úmiti joq jigitti ólige qos.

Jigittiń ıbasy bolsyn,
Syrtta syılasy bolsyn,
Dosta qımasy bolsyn.

Tálim berer jigittiń aqyly artyq bolady,
İsinde tártip bolady.

Qazanattyń jolynda jazyq ta bar, or da bar,
Azamattyń jolynda baqyt ta bar, sor da bar.